Evliya çelebi:1611-1682 arasında yaşamış olan bir seyyahtır.Seyahatname adlı eserinde gezip gördüğü yerlerin sosyal ve ekonomik durumunu ilgi çekici özellikleriyle dile getirmiştir.Kent yaşamı ve ülke ekonomisine katkı sağlayan unsurlar ayrıntılı biçimde anlatılmıştır.Seyahatname insanlarla ilgili bilgilerin yanında yörenin evlerinden-cami-mescid-çeşme-han-saray-konak-hamam-kilise-manastır-kule-kale-sur-yol-havra gibi değişik yapılardanda söz eder.Bunların yapılış yıllarını -onarımlarını-yapanı-yaptıranı-onaranı anlatır.Yapının çevresinden -çevrenin havasından-suyundan söz eder.Seyahatname değişik yöre insanlarının yaşama biçimlerini-davranışlarını-tarımla ilgili çalışmalarını-ayrıntılarıyla anlatmaktadır.Gezilen yörenin yönetiminden-ileri gelen ünlü kişilerinden-şairlerinden-oyuncularından-çeşitli kademelerdeki görevlilerinden ayrıntılı biçimde söz edilmektedir.Seyahatname döneme ilişkin ekonomik ve sosyal yaşama ait bilgiler nedeniyle önemli bir coğrafya kaynağı durumundadır.
Piri Reis:1470-1554 yılları arasında yaşayan piri reis bir deniz bilimleri uzmanı ve denizcilik tarihine büyük katkılarda bulunmuş bir kaptandır.1513 tarihinde ilk dünya haritasını çizdi.Atlas okyanusu-iber yarımadası-Afrika'nın batısı ile yenidünya Amerika'nın doğu kıyılarını kapsayan üçte birlik parça bu haritanın elde bulunan bölümüdür.Çizimde batı avrupa-batı afrika ve güney amerikanın doğusu kolayca tanınabilir.Bu haritayı dünya çapında önemli hale getiren yönü hala bulunamamış olan Amerika haritasındaki bilgileri içeriyor olmasıdır.Derlediği denizcilik notlarını Kitab-ı Bahriye'de bir araya getirdi.1528'de de ikinci dünya haritasını çizdi.Gerçek anlamda haritacılık piri reisle başlar.Kitab-ı Bahriye önemli bir denizcilik kitabı olarak hala önemini korumaktadır.Dünya haritası ve Kuzey Amerika haritası çizimlerindeki isabet ve projeksiyon sistemindeki mükemmellik tüm dünyada büyük hayranlık ve hayret uyandırmaktadır.
Biruni:978-1048 yılları arasında yaşamıştır.Güneşin ve gezegenlerin eğimi üzerinde durmuştur.Dünya ekseninin eğikliğini 23 derece 27 dakika bularak gerçek değerine çok yakın bir sayı bulmuştur.Dünyanın çapınıda ilk olarak biruni gerçeğe çok yakın bir değer olan 6425.7 km olarak bulmuştur.Jeodeziyle ilgili temel bilgiler verdiği için bu bilimin kurucusu sayılmaktadır.Ayrıca maddelerin yoğunluklarını az bir hata ile bulmuştur.Yerçekimi kanunu üstüne ilk defa fikir ortaya atıp incelemelerde bulunmuştur.
Tales:M.Ö 636-546 yılları arasında yaşamıştır.İlk büyük astranomi bilginlerindendir.M.Ö 585 te güneş tutulmasını önceden hesapladı.Ay ve Güneş tutulmalarının zamanını önceden saptamayı başarmış ama tutulmaların nasıl gerçekleştiğini açıklayamamıştı.Dünya'yı oluşturan temel yapı maddesinin su olduğunu öne sürdü.Thales yeryüzünün koca bir ada gibi büyük bir okyanusun üzerinde yüzdüğünü yer sarsıntılarının adanın zaman zaman titremesinden kaynaklandığını sanıyordu.Thales dünyanın okyanuslar üzerinde yüzen bir disk biçiminde olduğunu ve yuvarlak olduğunu savunmuştur.Dünya'nın evre'nin merkezinde bulunduğunu akıntılarıyla depremleri ve su kaynaklarını oluşturan bir su kütlesi içerdiğini kabul etti.
Copernicus:1473-1543 yılları arasında yaşamıştır.Copernik modern astronominin kurucusu olarak bilinir.Gökyüzü kürelerinin dönmesi -Adlı eserinde dünyanın kendi ekseni etrafında günde bir kere güneşin etrafında yılda bir kere döndüğünü savunmaktadır.Bu dönemde batı dünyası evrenin gerisinde hiç birşey olmayan kapalı ve küresel bir yapıda olduğuna inanmaktaydı.Bu düşünceye göre dünya sabit-hareketsiz ve evrenin merkezine konumlandırılmış güneş dahil herşey onun etrafında dönmekte idi.Copernik gök kürelerinin dönmesi adlı kitabında Güneş'in evrenin merkezinde bulunduğunu ve yer'in bir gezegen gibi güneş'in çevresinde dolandığını savunmuştur.Copernike göre gezegenleri taşıyan göksel küreler dünya'nın değil güneşin etrafında dönüyordu.Dünya merkezde değildir ve sabitde değildir.Yıllık ve günlük dönüşler sergiler.
Alfred Wegener:1880-1930 yılları arasında yaşamıştır.Alman yer bilimcidir.Kıtaların kayması kuramını ilk kez ortaya atmıştır.Wegener başlangıçta tüm kıtaların Pangea adında tek bir kıta olduğunu sonradan parçalanıp dağılarak zamanla günümüzdeki yerlerine ulaştığını ileri sürdü.Bu teoriyi ve teorinin temellerini 'Kıtaların ve Okyanusların oluşumu'adlı eserinde anlatmıştır.
Amasyalı strabon:M.Ö 58 -M.S 21 yılları arasında yaşamıştır.Eski çağda roma devrinin en büyük coğrafyacısı olarak kabul edilmektedir.Dünyanın ilk coğrafyacısı olarak kabul edilmektedir.Sardunya ve etiyopyanın sınırlarına kadar seyahat ettiği söylenmektedir.Tarih-coğrafya ve felsefe konularında çalışmış bilgi toplamış ve eserlerini yazmıştır.Ünlü eseri 'Coğrafya' seyahat gözlemlerini ve dünyanın coğrafi yapısına ilişkin düşüncelerini içermektedir.Eser ülkemizin tarihi coğrafyası ve arkeolojisi açısından önemli bir kaynak durumundadır.
Batlamyus:Mısır'ın iskenderiye kentinde yaşadı.Dünyanın evrenin merkezinde hareketsiz durduğuna ve yıldızların dünya'nın çevresinde dairesel yörüngeler çizerek döndüğüne inanıyordu.Batlamyusa göre güneşin ve gezegenlerin dünya'nın çevresinde dolanırken çizdikleri bu yörüngeler basit birer çember olamazdı çünkü gezegenler arada bir yörüngeleri üzerinde geriye dönüyormuş gibi görünüyordu Batlamyus bunu açıklamak için 'ilmek' kavramını ortaya attı.Bu karmaşık sisteme göre her gezegen dünya'yı merkez alan büyük bir çemberin çevresinde daha küçük çemberler çizerek dolanıyordu.Aynı zamanda küçük çemberlerin merkezleri büyük çemberin üstünde batıdan doğuya doğru kayarak ilerlediği için ilmek denen eğriler çiziyordu.Batlamyus astronomi bilgilerinin sentezini yapmış savunduğu evren modelini Matematik sentezi adlı kitabında açıkladı.Batlamyusun çalışmalarını kendi incelemeleriyle geliştiren araplar bu kitabı el-Mecisti adıyla arapça'ya çevirdiler.Arapça'dan Latince'ye çevrilirken Almagest olarak adlandırılmıştır.Bu nedenle batı dünyasında Almagest olarak adlandırıldı.Almagest 13 kitaptan oluşur:
1.Kitap:Kanıtlarıyla birlikte yermerkezinin ana çizgilerini.
2.Kitap:Küresel trigonometri bilgilerini.
3.Kitap:Güneş'in hareketini ve yıllık süreyi.
4.Kitap:Ay'ın hareketini ve aylık süreyi ele almaktadır.
5.Kitap:Ay'ın ve Güneş'in mesafelerini ele almıştır.
6.Kitap:Gezegenlerin karşılaşmalarını inceler.Bu bölümde güneş ve ay tutulmaları ele alınmaktadır.
7 ve 8'ci Kitaplar:Durağan yıldızlarla ilgilidir.
Geriye kalan 5 kitap ise devingen(Hareketli-Dinamik) gezegenlerin hareketlerini konu almıştır.
Eratosthenes.M.Ö 276-195 yılları arasında yaşamıştır.Uzun yıllar iskenderiye kütüphanesinin yöneticiliğini yaptı.Dünyanın düz değil yuvarlak olduğunu savundu.Dünyanın çevresinide hesaplamaya çalışmıştır.İskenderiye'nin güneydoğusundaki synede yaz gündönümünde güneş ışınlarının öğle vaktinde dikey düştüğünü bildiği için bu deneyi aynı tarihte iskenderiye'de yaptı ve ışınların dikeyden 7 derece saptığını buldu.Syene ile iskenderiye arasındaki 840 km' lik uzunluğa 7 derecelik bir açı düşerse 360 derecelik bir açıya kaç km düşer? sorusundan yola çıkarak dünya'nın çevresinin 42 bin 352 km olduğunu hesapladı.Coğrafya biliminin adını koymuştur.Bölgesel coğrafyanın gelişmesini sağladı.Dünya'nın ekvator üzerindeki çevre uzunluğunu ve 10 dakikalık meridyen yayını hesapladı.
Humbolt:1769-1859 yılları arasında yaşamıştır.Bilgi'nin ancak doğayla insan arasında deneysel bir ortaklık kurmakla mümkün olduğunu savundu.Fiziksel coğrafya'nın-Biyocoğrafya'nın-Kılimatoloji'nin-Okyanus biliminin kurucusu doğa bilgini ve yorulmaz bir kaşif olarak kabul edilmektedir.Gezilerin'den topladığı bilgilerle meydana getirdiği eserler çağdaş bilimsel keşifler döneminin başlangıcı sayılmaktadır.Güney amerikanın batı kıyısındaki humbolt akıntısı(peru akıntısı)onun adını taşımaktadır.Dağ tutması'nın aşırı yüksekliklerdeki düşük basınçlı havada oksijen miktarının az olmasından kaynaklandığını tespit etti.Gündüz ve gece sıcaklıkları ölçümlerine ve başka metarolojik gözlem ve ölçüm kayıtlarına dayanarak bölgelerin izoterm hava haritalarını çıkardı.Bu alandaki çalışmalarıyla karşılaştırmalı iklim biliminin temellerini attı.Bölgelerin coğrafi yapılarıyla bitki örtüsü ve hayvan varlığı arasındaki ilişkiler üzerinde çalışmalar yaptı.
And yanardağlarına ilişkin araştırmalardan yola çıkarak püskürtme kuvvetlerinin yerkabuğunun oluşumu üzerinde etkili olduğunu ortaya koydu.Bu çalışmasıyla yer yüzeyinin başlangıçta tümüyle sıvı haldeyken tortullaşma sonucunda bugünkü yapısını kazandığını savunan görüşleri çürüttü.Magnetik fırtınalar üzerine araştırmalar yaparak Avusturalya ve yeni zellanda'da bu amaçla sürekli çalışacak gözlemevleri kurmuştur.Bu çalışma sonucunda atmosferde görülen magnetik fırtınalar ile güneş lekeleri arasındaki ilişkileri ortaya koydu.'Kosmos'adlı eserinde o dönemde evrenin yapısına ilişkin olarak bilinen bütün verileri bilimin hizmetine sundu.
Fiziki Coğrafya açısından katkıları şu şekilde sıralanabilir:
1-Coğrafi çalışmalarda gezi-gözlem ilişkisini ortaya koymuştur.
2-Coğrafya araştırmalarında temel prensipler olan ilişki dağılış ve sebep sonuç ilkelerini ortaya koymuştur.
3-İzoterm(eş sıcaklık eğrisi)izohips(eş yükselti eğrisi)izobat(eş derinlik eğrisi)profil ve kesit gibi yardımcı görsel materyalleri kazandırmıştır.
Galilei:1564-1642 yılları arasında yaşamıştır.Yaptığı teleskoplarla mercek yüzeylerinin eğrilik derecesini denetlemek amacıyla geliştirdiği yöntem sayesinde astronomi gözlemlerinde kullanılabilecek ilk teleskopları yaptı.Astronomi alanındaki bulgularını Yıldızların Habercisi adıyla yayımladı.
Arkhimedes:İlk çağda önemli bir astronomi bilgini olarak tanındı.Çeşitli gökcisimlerinin yerden uzaklığı ile ilgili olarak bazı sonuçlara ulaştı.Arkhimedes ününü kendi adını taşıyan burgu ve biri yıldızların konumunu diğeri güneş'in ay'ın ve gezegenlerin hareketini gösteren iki astronomi küresi gibi buluşlarına borçludur.
Heredotos:Tarihin babası olarak bilinir.Aynı zamanda coğrafya biliminin gelişmesinde önemli katkılarda bulunmuştur.Trakya anadolu ve asya ülkelerine geziler yapmıştır.Dünyanın yuvarlak olduğuna inanıyordu.Çizdiği dünya haritasında Avrupayı asya ve afrikadan daha uzun göstermiş Asya'nın doğusu Avrupa'nın kuzeyini ihmal etmiş hindistan çizimi konusunda hatalar yapmıştır.Ancak bu hatalara rağmen dönemin bilgileri açısından önemli bir çalışma olarak kabul edilmiştir.Heredot'un ortaya koyduğu en önemli gerçek diğer coğrafyacılardan farklı olarak Hazar denizinin bir iç deniz olduğunu ve Afrika'nın bir denizle çevrili olduğunu belirlemiş olmasıdır.
Pisagor:M.Ö 596-500 yılları arasında yaşamıştır.Dünya ile bütün nesneler arasında onları birbirine çeken bir güç olduğunu dünya'nın bütün nesneleri yer çekimi gücüyle kendine çektiğini buldu.Gezegenlerin uzayda nasıl devindiği gibi bir sorunu çözecek duruma gelmişti.Gezegenlerinde çekim gücü nedeniyle güneşin çevresine çekildiklerini gösterdi ve kepler yasalarını kanıtladı.Yaptığı deneylerle güneş ışığının beyaz olmadığını menekşe-çivit-mavi-yeşil-sarı-portakal-kırmızı renklerin bir karışımı olduğunu kanıtladı.Çalışmalarını 1687'de doğa felsefesinin Matematik İlkeleri adıyla yayımladı.6.yüzyılda dünyanın güneş etrafında döndüğü fikrini ortaya koyduğunda büyük tepkilerle karşılaşmıştır.Doğada meydana gelen her olayın matematiksel olarak açıklanabileceğine inanıyordu.Ortaya koyduğu fikirlerden rahatsız olanlar tarafından M.Ö 500 yıllarında eğitim verdiği okulunda öğrencileriyle yakılarak öldürüldü.
Hekatus:Mısır ve asyada incelemeler yapmıştır.Yeryüzünün tanımı veya dünyanın etrafında yolculuk adlı eserlerinde hazar denizinin okyanusa açıldığını nil nehrinin güneyindeki bir okyanustan geldiğini ve dünyanın üç kıtadan oluştuğunu savunmuştur.
Anaksimenes:M.Ö 550-480 yılları arasında yaşamıştır.Yeryüzünü bir dikdörtgene benzeterek dairesel bir denizin onu çevrelediğini savunmuştur.Gecelerin yüksek dağların güneş ışınlarını engellemesiyle oluştuğuna inanmaktaydı.Güneş ve ay ile diğer yıldızların arasında ilk kez olarak bir ayırım yapmış güneşin kendi ışığına sahip olduğu yerde ayda dahil olmak üzere diğer gök cisimlerinin güneş ışığını yansıttığını söylerken güneş ve ay tutulmalarına ilişkin olarakta doğru bir açıklama getirmiştir.
Miletoslu Anaksimandros:M.Ö 610-545 yılları arasında yaşamıştır.Astronominin kurucusu ve ilk kez bir kozmoloji ya da dünya üzerine sistematik felsefe görüşü getiren filozof kabul edilir.Ona görede herşeyin kökeninde sonsuzluk vardı.Yerkürenin uzayda diğer bütün nesnelerden eşit uzaklıkta hiçbir yere bağlı olmadan yüzdüğüne inanmaktaydı.Duyularımızla algılarımız kadarıyla yerkürenin yüzeyi engebeli ama bütün olarak düşünüldüğünde düzdü bu nedenle Anaksimendros yerkürenin davul biçiminde olduğunu ileri sürdü ve bu gerçekten yola çıkarak davulun öteki yüzünde yaşayan insanlar olabilirdi.Anaksimandros karalar ile okyanus sınırını çizen ilk insandı.Düzenli ve anlaşılır bi evreni ifade etmek için ilk defa kozmos sözcüğünü kullanmıştır.Tutulmalardan yararlanarak güneşin yarıçapının yer yarıçapının 27 katı olduğunu tahmin etmiştir.Ona göre güneşin yere uzaklığı güneş çapının 27 katı idi.Ay'ın uzaklığını ise yer yarıçapının 19 katı olarak hesaplamıştır.Çok seyahat yapmış ve bir dünya haritası çizmiştir.Yunan dünyasını bu haritanın ortasına koymuş avrupa ve asyayı ise onun çevresine yerleştirmiştir.Anaksimandros'a göre bütün kara kitlesini okyanus denilen büyük bir deniz kuşatmıştır.Anaksimandros'a göre insan balıktan gelir.Çünkü balığın kökeni insanlarınkinden daha kolay açıklanabilmektedir.Bu bakımdan anaksimandros evrim kuramlarının öncülerinden sayılabilir.
Ksenefon:Anabasis(obinlerin dönüşü) adlı eserinde Anadolu'nun nüfus özellikleri-coğrafyası-gelenek ve görenekleri hakkında bilgiler vermektedir.Anabasis yedi kitaptan oluşmaktadır.Eser anı defteri biçiminde kronolajik bir düzen izlemiştir.Çizdiği harita 5. yüzyıl en detaylı haritası olarak kabul edilmektedir.
Friedrich Ratzel:1844-1904 yılları arasında yaşamıştır.İnsan ve çevre arasındaki ilişkileri ele alarak bu konudaki ilk olma özelliğine sahip olan Beşeri Coğrafya adlı eseri meydana getirerek beşeri coğrafyanın gelişimine önemli katkılar sağlamıştır.Siyasi coğrafya akımının kurucusu olarak kabul edilir.Ona göre devlet bir hücreden meydana gelen canlı bir organizmadır.Devlet gelişme ve yayılma arzu eder.Devletin yayılmacı politikası ilkel ve küçük devletlere dışarıdan istila yoluyla mümkün olur.Tüm çalışmalarında yayılmacı ve sömürgecilik ruhunu açıkca ortaya koymuştur.'Politik Coğrafya-Devletler Münakalat ve Harp Coğrafyası' eserinde savunduğu jeopolitik ve siyasi görüşler Hitler'in dünya egemenliği politikasının oluşumunda etkili olmuştur.
Ali kuşcu:....-1474 yılları arasında yaşamış.İstanbulun boylam ve enlemini ölçerek güneş saatleri yapmıştır.Astronomi ve matematik konusunda iki önemli eseri vardır.Bunlar:
Fethiye:Astronomi kitabıdır.Otlukbeli savaşından sonra Fatih'e sunulmuştur.Üç bölümden oluşmuştur:
1. Bölüm:Gezegenlerin hareketlerinden bahsedilmektedir.
2.Bölüm:Yer'in şekli ve iklim konusundadır.
3.Bölüm:Yer'e ilişkin ölçüleri ve gezegenlerin uzaklıkları üzerinde durmaktadır.Bu eser özellikle medreselerde öğretim amacıyla hazırlanmıştır.Diğer eseri Muhammediye adını verdiği matematik kitabıdır.
Carl ritter:1779-1859 yılları arasında yaşamıştır.Beşeri coğrafyanın kurucusu olarak kabul edilmektedir.Coğrafya ilminde Tarihi Esaslar adlı eserinde beşeri coğrafyayı tanımlarken çevre ve insan arasındaki ilişkileri inceleyen bilim olarak ifade etmiştir.Beşeri incelemelerde insan ve çevrenin aynı oranda etkili olduğunu bu nedenle sadece birisine ağırlık vermenin doğru olmadığını savunmuştur.Tarihi olayların açıklaması sırasında coğrafi çevre şartlarının dikkate alınması gerektiğini ifade etmiştir.Bu nedenle tarih ve coğrafya bilimlerinin birbirini tamamlayan bilimler olduğunu vurgulamıştır.
İbn Batuta:1303-1384 yılları arasında yaşamıştır.Dönemin en ünlü gezginidir.Kuzey afrika kıyıları-suriye-mekke-mezopotamya-yemen-kızıldeniz kıyıları-mısır-filistin-anadolu-balkanlar-güney rusya-batı türkistan-hindistan ve çin'e yaptığı gezilere ilişkin bilgileri İBN BATUTA SEYAHATNAMESİ adlı eserinde toplamıştır.Eserde gezdiği alanlardaki toplumsal yapıları-zenginlik kaynaklarını-din-dil ve gelenek gibi özellikleri anlatmıştır.Eser ilgili alanların beşeri ve ekonomik coğrafya özelliklerini ele almış bu anlamda beşeri ve ekonomik bir inceleme içermektedir.
İbn Haldun:1332-1406 yılları arasında yaşamıştır.Orta çağda islam dünyasının en ünlü gezginlerindendir.En önemli eseri kitap El-İbar 'dır.(ibret verici kitap).İnceleme alanına ilişkin jeopolitik ve siyasi coğrafya bilimine yer vermektedir.
Mesudi:Doğum ve ölüm tarihi kesin olarak bilinmemektedir.Bağdat'ta doğmuştur.İran-hindistan-çin-seylan-kafkasya-Doğu anadolu-Batı türkistan-suriye-mısır-libya-tunus-cezayir-fas ve ispanya gibi yerleri gezmiş ve bu yerlere ilişkin gözlemlerini ALTIN ÇAYIRLAR adlı eserinde anlatmıştır.
İdrisi:Orta çağ arap coğrafyacısıdır.Akdeniz havzası ülkelerini fransa ve ingiltereyi dolaştıktan sonra sicilya kralı ıı.Ruggiero 'nun sarayına yerleşti.En önemli eseri KRAL RUGGİERONUN KİTABI adlı eseridir.Bu eserde rusya-almanya-iskandinavya-Hint okyanusu kıyıları ve Afrika hakkında bilgiler vermektedir.Bir dünya haritası hazırlayarak bu kitabına koymuştur.
Kepler:1571-1630 yılları arasında yaşamıştır.Güneş sistemi için yeni bir model geliştirmiştir.Gezegenlerin hareketini 3 temel yasaya dayandırmıştır.Bunlarda ilk ikisini 1609'da üçüncüsünü ise 1618'de açıklamıştır.Bu yasalar:
1-Yörüngeler yasası:Gezegenler güneş'in çevresinde çember değil hafifçe basık elips biçiminde yörüngeler çizerek dolanır.Güneş de bu elipsin odaklarından birinde yer alır.
2-Alanlar yasası:Bir gezegenin dönme hızı yörünge üzerinde bulunduğu noktaya bağlı olarak değişir.Gezegenlerin hareketi güneş'e yakın oldukları noktada en hızlı.En uzak oldukları noktada en yavaştır.
3-Dolanım süreleri yasaları:İki gezegenin dolanım sürelerinin karelerinin birbirlerine oranı ile bu gezegenlerin güneş'e olan ortalama uzaklıklarının küplerinin birbirine oranının eşit olduğunu belirtir.Bu yasaya göre gezegenlerden birinin Güneş'e olan ortalama uzaklığı ve dolanım süresi ile ikinci bir gezegenin dolanım süresi bilinirse bu gezegenin güneşe olan ortalama uzaklığı hesaplanabilir.Bu üç temel yasa Newton'un evrensel kütle çekimi yasasını bulmasında büyük rol oynamıştır.
KEPLER
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder